معلولیت یک مسئله اجتماعی و جهانشمول است که تمام کشورها با آن مواجهند.
به طور کلی دو مولفه چگونگی پیدایش معلولیت و راهکارهای برخورد با آن مورد توجه جامعه جهانی است.
در پیدایش معلولیت عوامل مادرزادی - ژنتیکی در کنار حوادث و سوانح ترافیکی سهم عمده ای دارند. در این باره در ایران سهم تصادفات جاده ای بدلیل غیر استاندارد بودن تعداد قابل توجهی از راه ها و خودروها بالا بوده و بطور روزافزون شمار معلولین افزایش می یابد. پدیده ها و عوامل دیگری چون جنگ نیز بر جمعیت معلولین اثر می گذارد که به عنوان مثال در جنگ ۸ ساله تحمیلی حدود ۴۰۰هزار رزمنده معلول (جانباز) در کشور پدید آمد.
بر اساس یک تعریف، سالخوردگی نیز بخشی از معلولیت بشمار می آید و طبق این نظرگاه، هر انسانی در طول حیات خود مستعد ابتلا به این عارضه است. توانمندی امری نسبی و نه دائمی و مطلق است که می توان معلولیت بالقوه را بر افراد توانمند نام نهاد.
با رویکردی آینده نگر باید عنوان داشت با افزایش تدریجی جمعیت سالمندان در کشور، نسبت بزرگی از سالمندان در آینده با معلولیت و ناتوانی دست به گریبان خواهند شد که مشخص است که جامعه آگاهی لازم و آمادگی مدیریت شرایط پیش رو را ندارد.
معلولیت پیامدهای فردی و اجتماعی مخرب و جبران ناپذیری بر جای می گذارد.از پیامدهای قابل اشاره می توان به طرد اجتماعی افراد معلول نام برد. وابستگی فرد به دیگران، ضعف فرد در برقراری ارتباطات اجتماعی و تحدید دایره دوستان در کنار نگرش منفی افراد جامعه به آنان، بر انزوا و طرد اجتماعی اثرگذار است.
در این میان، ورزش به مثابه "مقاومت فعال" در برابر فشارهای هنجاری و عمومی که فرد معلول در خود احساس می کند عمل می نماید. این مقاومت با ایجاد شجاعت و اعتماد به نفس و در فرآیند تعاملات شکل می گیرد که از طریق ورزش، به اثبات توانایی در سایر حوزه ها نیز منجر می شود.
حضور در کنار دیگران و در یک نهاد اجتماعی بیرون از خانه به طور خاص در میدان ورزش، موجب تقویت مداوم روحیه فردی و جمعی گشته و به عادی سازی روابط افراد کمک می کند.
"خودتقویتی جمعی" از مفاهیم بنیادین و برآمده از کُنش های جمعی معلولان است. گردهم آمدن پیرامون یکدیگر و از خلوت تنهایی بیرون آمدن تا با هم نوع و هم وضعیت خود راحت ترین تعاملات زندگی را برقرار کردن، امری ضروری است که این خصیصه در میدان ورزش و رشته های متعدد آن به طور قابل توجهی وجود دارد .
فعالیت ورزشی، ماندگاری در جمع را تقویت می کند و کانونی مهم در رفع اختلال حضور در میدان های اجتماعی بشمار می آید.
حضور در ورزش می تواند به بازتعریف افراد به عنوان یک انسان مولد و موثر بینجامد و تلاشی است برای جایگزین کردن تعریف جدید به جای تعریف متعارف ناتوان محور.
معلولان و توان خواهان در جوامع با دسترسی محدود، وضعیت نابسامانی دارند و حیاتشان با انواع مشکلات و تبعیض ها روبروست. در چنین ساختاری، همواره از بدنامی اجتماعی رنج برده و نوعی وصله ناجور محسوب می شوند و داغ بی اعتباری، شان و منزلت آنان را به سطح نازلی می رساند.
تغییر چنین نگاه اجتماعی نسبت به مقوله معلولیت یک الزام و از واجبات امور است.جامعه تبعیض آمیز با برچسب زنی بر قشر توان خواه؛ آنان را از حضور، مشارکت و فعالیت موثر اجتماعی محروم ساخته و علاوه بر بی خاصیت سازی و تحمیل فشارهای روانی به آنان، جامعه را از فرصت های بهره مندی این سرمایه عظیم اجتماعی و اقتصادی بی نصیب می سازد.
نابرابری تنها مختص طبقات بالا و پائین جامعه نیست، بلکه فاصله ای میان افراد سالم و رانده شده به حاشیه (از جمله معلولین) نیز می باشد که در قلمرو ورزش کشور به اشکال مختلف وجود دارد.
مسابقات ورزشی در سطوح مختلف از جمله مسابقات پارالمپیک علاوه بر تغییر نگرش ها به مقوله معلولیت، به پذیرش تفاوت های فردی و احترام به این تفاوت ها ،تشویق و حمایت اجتماعی از رهگذر ورزش را موجب می گردد.
پارالمپیک در نظام معنایی خود به "همراه شدن" با المپیک و در "کنار المپیک بودن" اشاره دارد، الهام بخشی و برابری و در کرانه دیگر جهانی بهتر برای معلولان را نشان می دهد.
انسان اصالتا موجودی اجتماعی است و امر ورزش می تواند موانع اجتماعی شدن را کنار زده و کانون پیوند دهنده معلولین با جامعه شود.
توجه به بخش سلامت محور ورزش معلولان از سیاست های اصلی کشورهای توسعه یافته است که ورزش به عنوان یکی از مولفه های حمایت کننده از حقوق معلولان و یکی از گام های اساسی در جهت توسعه پایدار بشمار می آید.
بهزیستی معولین و اشاعه ارزش های پارالمپیک در جامعه؛ فهم مسئولان امر ،اتخاذ برنامه های جامع بلند مدت و یکپارچه، ضمانت اجرایی برنامه ها ،آموزش عمومی و آگاهی سازی جامعه و پرهیز از شعارگرایی و نمایش های مناسبتی را نیاز دارد تا قرین موفقیت گردد.
مجید خاتونی
منبع: رادیو ورزش ۲۵مهر۹۸